Αρχαία Ολυμπία

ΑΡΧΑΙΑ ΟΛΥΜΠΙΑ

ΤΟΠΟΘΕΣΙΑ
Στην νοτιοδυτική Πελοπόννησο, 50 χλμ περίπου από την Αρχαία Ήλιδα και στη συμβολή των ποταμών Αλφειού και του παραπόταμού του Κλαδέου, βρίσκεται η Αρχαία Ολυμπία. Σε μια εύφορη κοιλάδα και -πριν τις καταστροφικές φωτιές του 2007- πευκόφυτους λόφους. Η Ολυμπία δεν έχει τη πολυτέλεια των Δελφών, αν και είναι το δεύτερο λατρευτικό κέντρο της αρχαίας Ελλάδας.
Το κέντρο της γωνίας που ενώνεται ο Κλάδεος με τον Αλφειό, ονομάζονταν Άλτις (=άλσος). Στο Ιερό αυτό εκτός, από θρησκευτικές τελετές, γίνονταν και αγώνες από πολύ παλιά, τα Ολύμπια. (Έτσι ονομάζουν και οι ντόπιοι την αρχαία Ολυμπία). Με τους Ολυμπιακούς Αγώνες βρίσκει την απόλυτη έκφρασή του το ιδανικό της ευγενούς άμιλλας.

ΜΥΘΟΛΟΓΙΑ
Σύμφωνα με τον Παυσανία, το πρώτο ιερό ήταν το Γαίο, αφιερωμένο στη Γη, γυναίκα του Ουρανού και βρίσκονταν στους πρόποδες του Κρονίου Λόφου. Αργότερα ο Κρόνος, αφού εκθρόνισε τον πατέρα του τον Ουρανό, λατρεύτηκε στην Ολυμπία με τη γυναίκα του Ρέα. Υπήρχε και βωμός στη κορυφή του Κρονίου λόφου (πήρε το όνομά του από τον Κρόνο), όπου θυσίαζαν κάθε χρόνο οι λεγόμενοι Βασίλαι (Παυσανία VI, 20,1).
Ο Κρόνος άρχισε να τρώει τα αρσενικά παιδιά του, από φόβο μη τον εκθρονίσουν και αυτά όπως έκανε ο ίδιος. Αφού έχει φάει τον Ποσειδώνα και τον Άδη, ήρθε και η σειρά του Δία μόλις έμαθε πως γεννήθηκε. Αλλά η Ρέα του έδωσε τότε να καταπιεί ένα λιθάρι τυλιγμένο και φυγάδευσε το Δία στους Ιδαίους Δακτύλους ή Κουρήτες, πέντε Κρήτες αδελφούς. Όταν μεγάλωσε ο Δίας ζήτησε τη βοήθεια της θεάς Μητίος. Η Μήτις (κόρη του Ωκεανού και της Τιθύος, που σύμφωνα με τον Ησίοδο ήταν η προσωποποίηση της φρόνησης και η πρώτη σύζυγος του Δία), έδωσε φάρμακο στον Κρόνο και με εμετό έβγαλε τους δύο αδελφούς του Δία. Με τη βοήθεια των αδελφών του, του Άδη, Ποσειδώνα, Ήρας, Εστίας και Δήμητρας μετά από μία φοβερή σύγκρουση ανάμεσα στο πατέρα και στα παιδιά, τη γνωστή Τιτανομαχία, εκθρόνισε τον Κρόνο. Έτσι έγινε οριστικά το Ιερό του Δία.
Σύμφωνα με τοπικούς μύθους, λένε ότι οι Ιδαίοι Δάκτυλοι έφεραν τον Δία στην Ολυμπία, όπου οι Νύμφες τον ανάθρεψαν με το γάλα κατσίκας Αμάλθειας. Τότε ο μεγαλύτερος από τους Ιδαίους Δακτύλους, ο Ηρακλής (όχι ο Ηρακλής του Αμφιτρύωνα και της Αλκμήνης που έκανε τους άθλους), έκανε αγώνες δρόμου μεταξύ των αδελφών του και τίμησε το νικητή με στεφάνι αγριελιάς. Τους ονόμασε Ολύμπια, και λόγω του ότι ήταν πέντε αδέρφια, είπε να γίνονται κάθε πέντε χρόνια.
Άλλοι μύθοι λένε πως ο Δίας καθιέρωσε τους αγώνες ύστερα από τη νίκη επί του πατέρα του.
Κατά τη παράδοση, οργανωτής των Αγώνων ήταν ο Αέθλιος, ο πρώτος βασιλιάς της Ήλιδας. Όπως έχουμε αναφέρει και στο αφιέρωμα για την αρχαία Ήλιδα, ο Ενδυμίωνας, γιος του Αέθλιου, τέλεσε και αυτός ¨αγώνες δρόμου¨ στην Ολυμπία μεταξύ των παιδιών του, Παίωνα, Αιτωλού και Επειού για να αφήσει τη βασιλεία σε κάποιον από τους γιους του. Αλλά και ο Πέλοπας, αφού νίκησε σε αγώνα αρματοδρομίας τον Οινόμαο, βασιλιά της Πίσας, παντρεύτηκε τη κόρη του Οινόμαου, Ιπποδάμεια, τέλεσε και αυτός αγώνες προς τιμή του Ολυμπίου Διός.
Επίσης και ο Ηρακλής (ο γιος του Αμφιτρύωνα και της Αλκμήνης), όταν καθάρισε τους ¨στάβλους¨ του Αυγεία και ο τελευταίος δεν του έδωσε την αμοιβή του (του είχε υποσχεθεί να του δώσει αγελάδες), αφού εκστράτευσε κατά της Ήλιδας και νίκησε τον Αυγεία, τέλεσε στην Ολυμπία αγώνες για να τιμήσει το Δία. Στους αγώνες νίκησε και ο ίδιος στη πάλη και στο παγκράτιο (θα αναφέρουμε παρακάτω τα αγωνίσματα που τελούνταν στην Ολυμπία).

ΠΩΣ ΞΕΚΙΝΗΣΑΝ ΟΙ ΑΓΩΝΕΣ – ΙΕΡΗ ΕΚΕΧΕΙΡΙΑ
Μετά τη βασιλεία του Όξυλου –σύμφωνα με τον Παυσανία- οι αγώνες ξεχάστηκαν ως την εποχή του Ιφίτου που τους αναβίωσε.(κοίταξε για την Αρχαία Ήλιδα- ¨Ιστορία της Ήλιδας¨).
Τον 8ο αιώνα π.Χ. ο Ίφιτος ζήτησε από το μαντείο των Δελφών τι έπρεπε να κάνει για την Ελλάδα που είχε εμφύλιους πολέμους και αρρώστιες. Ο Απόλλωνας τότε του είπε -μέσω της Πυθίας φυσικά- πως πρέπει να αναβιώσουν τους Ολυμπιακούς Αγώνες (Παυσανίας V,4,6). Τότε οι βασιλείς, της Ήλιδας Ίφιτος, ο Λυκούργος (νομοθέτης) της Σπάρτης και ο Κλεισθένης της Πίσας, έκαναν συνθήκη διαρκείας, την Ιερή Εκεχειρία, που ήταν σεβαστή από όλους τους Έλληνες και σε περιόδους πολέμου.
Η περιοχή της Ολυμπίας και της Ήλιδας ήταν ιερή, απαγορεύοντας σε όλους τους ένοπλους την είσοδο. Οι εχθροπραξίες σταματούσαν στην αρχή για ένα μήνα –τον μήνα που τελούνταν οι αγώνες- και αργότερα για τρεις μήνες.
Οι Σπονδοφόροι (=αντιπρόσωποι της Ήλιδας σε όλες τις ελληνικές πόλεις) επέβαλλαν την ειρήνη για χάρη των Αγώνων στον τότε γνωστό ελληνικό κόσμο.
Η Ολυμπιακή Βουλή τιμωρούσε με πρόστιμο τις πόλεις ή τα άτομα που παραβίαζαν αυτό το δικαίωμα. Σ’ αυτούς που δεν πλήρωναν, το Μαντείο των Δελφών δεν έδινε χρησμό μέχρι τη πληρωμή και η Βουλή τους απέκλειε από τη πανελλήνια αυτή γιορτή των αγώνων. Υπάρχουν καταγεγραμμένες μαρτυρίες για πρόστιμα που είχαν επιβληθεί τότε, όπως π.χ. στη Σπάρτη που είχε καταλάβει το Λέπρεο κατά την ¨Ιερή Εκεχειρία¨ και αρνήθηκε να πληρώσει το πρόστιμο. Αποκλείστηκε από τους αγώνες και μόνο όταν πλήρωσε το πρόστιμο και απελευθέρωσε το Λέπρεο έγινε δεκτή.
Η πρώτη Ολυμπιάδα έγινε το 776 π.Χ. στην οποία αναδείχτηκε Σταδιονίκης ο Ηλείος Κόροιβος και η τελευταία (293η ) Ολυμπιάδα ήταν το 393μ.Χ. όπου ο αυτοκράτορας του Βυζαντίου Θεοδόσιος ο Α΄ τους κατήργησε αφού η Ελλάδα είχε χάσει τη κυριαρχία της.
Οι Ολυμπιάδες, τα τετράχρονα διαστήματα που μεσολαβούσαν μεταξύ δύο διαδοχικών τελέσεων των Ολυμπιακών Αγώνων, χρησιμοποιήθηκαν και για τη χρονολόγηση ιστορικών γεγονότων, όπως η ¨Μάχη των Θερμοπυλών¨ (1ο έτος της 75ης Ολυμπιάδας, δηλ. το 480 π.Χ.).
Πότε ακριβώς τελούνταν οι Ολυμπιακοί Αγώνες δεν μας είναι γνωστό σύμφωνα με το σημερινό ημερολόγιό μας. Είναι γνωστό πως τελούνταν σε περίοδο μεγάλης ζέστης και πάντα σε περίοδο που είχε πανσέληνο. Επίσης ξέρουμε πως η Ολυμπιάδα ήταν πενταετηρίς, δηλαδή οι Αγώνες γίνονταν στην αρχή κάθε πενταετίας, αφού είχε περάσει μια πλήρης τετραετία από τους προηγούμενους αγώνες. Σύμφωνα με μια γνώμη οι Ολυμπιακοί Αγώνες επαναλαμβάνονταν κάθε 49 και 50 μήνες εναλλάξ. Έτσι όταν ο ¨πανηγυρισμός¨ αυτός έπεφτε στο μήνα Απολλώνιο, κατοπινά θα γιορτάζονταν ύστερα από τέσσερα χρόνια τον μήνα Παρθένιο που ερχόταν μετά τον Απολλώνιο. (Μηνολόγιο της αρχαίας. Ηλιδας. Κάθε πόλη- κράτος είχε το δικό της. Σε επόμενη ανάρτηση θα αναφέρω το μηνολόγιο ορισμένων πόλεων – κρατών). Σχετικά με τους μήνες που αντιστοιχούν στους αρχαίους μήνες Απολλώνιο και Παρθένιο υπάρχουν πολλές γνώμες. Φαίνεται όμως πολύ πιθανό πως αντιστοιχούσαν στους μήνες Ιούλιο και Αύγουστο του δικού μας ημερολογίου.

ΑΝΔΡΙΚΟΙ ΚΑΙ ΓΥΝΑΙΚΕΙΟΙ ΑΓΩΝΕΣ - ΕΠΑΘΛΟ
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες δεν ήταν μόνο ανδρικοί αλλά και γυναικείοι. Οι ανδρικοί τελούνταν προς τιμήν του Διός και οι γυναικείοι προς τιμή της Ήρας, τα λεγόμενα Ηραία όπου ήταν αγώνες δρόμου. Πρώτη οργάνωσε τους αγώνες αυτούς –τα Ηραία- η Ιπποδάμεια για να τιμήσει την Ήρα για το γάμο της με τον Πέλοπα.
Στα ¨Ηραία¨ έπαιρναν μέρος παρθένες από την Ήλιδα και έτρεχαν περίπου 160μ. (όχι όλο το Στάδιο). Τα μαλλιά τους ήταν λυμένα, φορούσαν κοντό χιτώνα που έφτανε πιο πάνω από το γόνατο και είχαν γυμνό το δεξιό ώμο τους μέχρι το στήθος. Οι νικήτριες αφιέρωναν την εικόνα τους στο ναό της Ήρας και το έπαθλό τους ήταν στεφάνι αγριελιάς και ένα κομμάτι κρέας από την αγελάδα που θυσίαζαν στην Ήρα. Όπως έχουμε αναφέρει στην «Ιστορία της Αρχαίας Ήλιδας» σε προηγούμενη ανάρτηση, υπεύθυνες γι’ αυτούς τους αγώνες ήταν οι δεκαέξι γυναίκες από την Ήλιδα οι οποίες ήταν υπεύθυνες και για την ύφανση του ¨πέπλου της Ήρας¨ που το τοποθετούσαν στο άγαλμα το οποίο βρίσκονταν στο ναό της. Οι γυναίκες αυτές τιμούσαν και την Ήρα με δύο χορούς, το ¨χορό της Ιπποδάμειας¨ και το ¨χορό της Φυσκόας¨ (=τοπική Νύμφη που είχε ερωτευθεί ο Διόνυσος).
Οι αγώνες των Ηραίων δεν τελούνταν ταυτόχρονα με τους Ολυμπιακούς Αγώνες. Μία άποψη είναι ότι για το λόγο αυτό υπήρχε η εναλλαγή των Ολυμπιακών Αγώνων κάθε Απολλώνιο και Παρθένιο μήνα. Δηλαδή, αν τα Ηραία τελούνταν σταθερά τν μήνα Παρθένιο, οι Ολυμπιακοί Αγώνες τελούνταν τη μία φορά πριν και την άλλη μετά από τα Ηραία.
Οι Ολυμπιακοί Αγώνες είχαν ως έπαθλο τον ¨κότινο¨, ένα στεφάνι αγριελιάς πλεγμένο από το κλαδί της ¨Καλλιστεφάνου Ελαίας¨ , που βρισκόταν στο πίσω μέρος του ναού του Δία. Εκεί υπήρχε και βωμός των ¨Καλλιστεφάνων Νυμφών¨. Την ¨Καλλιστέφανο Ελαία¨ λένε πως την έφερε ο Ηρακλής και άλλοι λένε πως το φυτό βρέθηκε σε μία αράχνη τυλιγμένο στον οπισθόδομο του ναού του Δία ύστερα από χρησμό που έδωσε το Μαντείο των Δελφών στον Ίφιτο.
Στους παλαιότερους Ολυμπιακούς Αγώνες (μέχρι το 752 π.Χ.) το έπαθλο ήταν ένα μήλο ή ένας χάλκινος τρίποδας. Ο πρώτος που στεφανώθηκε με το ¨στεφάνι της αγριελιάς¨ ήταν ο Δαϊκλής από τη Μεσσήνη.
Σκοπός του στεφανώματος ήταν να δείξουν πως οι αγώνες δεν γίνονταν για χρηματικούς λόγους. Αυτό έχει καταγράψει και ο Ηρόδοτος, από μία συζήτηση που έγινε μεταξύ του Ξέρξη, του Μαρδόνιου και άλλων αξιωματικών Περσών με Έλληνες λιποτάχτες, μετά τη Μάχη των Θερμοπυλών. Είχε ρωτήσει πριν τη μάχη που ήταν οι υπόλοιποι Έλληνες και είχε πάρει την απάντηση πως ήταν στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Όταν ο Ξέρξης ρώτησε ποιο ήταν το έπαθλο των αγώνων, του απάντησαν πως ήταν ένα στεφάνι αγριελιάς. Τότε ο γιος του Αρταβάνου, απευθύνθηκε προς τον Μαρδόνιο (γιατί ο Μαρδόνιος είχε παρακινήσει τον Ξέρξη να γίνει η εκστρατεία) λέγοντάς του σε ελεύθερη μετάφραση: «Αλίμονο Μαρδόνιε, με ποιους άνδρες μας έφερες να πολεμήσουμε! Μ’ αυτούς που δεν αγωνίζονται για χρήματα αλλά για την αρετή!».

ΤΑ ΑΓΩΝΙΣΜΑΤΑ
Τα αγωνίσματα που γίνονταν χωρίζονταν σε δύο κατηγορίες, τα γυμνικά και τα ιππικά. Τα ¨γυμνικά¨ τελούνταν στο Στάδιο ενώ τα ¨ιππικά¨ –όπως αναφέρει και η ονομασία τους- στον Ιππόδρομο. Τα ¨γυμνικά¨ διακρίνονταν ανάλογα με την ηλικία των αθλητών, σε αγωνίσματα ανδρών και παίδων ενώ τα ¨ιππικά¨ σε αρματοδρομίες και ιπποδρομίες.
Το αρχαιότερο γυμνικό ήταν το Στάδιο, δρόμος ίσος με το μήκος του Σταδίου, δηλαδή 192,25μ. που ήταν το μόνο μέχρι το 728 π.Χ. Ύστερα προστέθηκαν:
• Ο Δίαυλος. Δρόμος διπλού σταδίου (192.25μ. Χ 2) που προστέθηκε στα 724π.Χ.
• Ο Δόλιχος. Δρόμος 24 σταδίων (192.25μ. Χ 24) που προστέθηκε το720 π.Χ.
• Η Πάλη και το Πένταθλο, τα οποία περιλάμβαναν άλμα, δίσκο, δρόμο και πάλη. Μπήκε το708 π.Χ.
• Το Παγκράτιο. Συνδυασμός πάλης και πυγμαχίας ( το 648 π.Χ.).
• Δρόμος Σταδίου και Πάλης Παίδων ( το 632 π.Χ.).
• Πυγμή Παίδων (616 π.Χ.).
• Οπλίτης Δρόμος. Οι αθλητές έτρεχαν με χάλκινη πανοπλία (το 520 π.Χ.).
• Παγκράτιο Παίδων (το 200 π.Χ.).

Σύμφωνα με τον Παυσανία οι ιππικοί αγώνες καθιερώθηκαν το 630 π.Χ. με την αρματοδρομία Τεθρίππων (άρμα με τέσσερα άλογα). Προστέθηκαν και εδώ, άλλα αγωνίσματα όπως:
• Ιπποδρομία Κελήτων (τέλειων ίππων) (το 648 π.Χ.).
• Η Συνωρίς (άρμα με δύο άλογα) (το 408 π.Χ.).
• Η αρματοδρομία Τεθρίππου Πώλων (τεσσάρων πουλαριών) (το 384 π.Χ.).
• Η Συνωρίς Πώλων (άρμα με δύο πουλάρια) (το 268 π.Χ.).
• Η Ιπποδρομία Πώλων (το 256 π.Χ.)
Στους ιππικούς αγώνες νικητές ήταν οι ιδιοκτήτες των αλόγων και όχι οι ηνίοχοι.

ΕΝΑΡΞΗ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ
Τις παραμονές των Ολυμπιακών Αγώνων οι Ελλανοδίκες, οι αθλητές και οι γυμναστές τους, ξεκινούσαν από την Ήλιδα και μέσω της Ιεράς Οδού ξεκινούσαν για την Ολυμπία. Λίγο μετά την Ήλιδα, στην ιερή πηγή Πιέρα, έκαναν θυσίες. Γίνονταν κάθαρση των Ελλανοδικών με κρέας χοίρου και νερό από την ιερή πηγή ώστε να είναι έτοιμοι να ασκήσουν τα καθήκοντά τους κατά τη διάρκεια των Αγώνων. Οι Θεωροί (=οι αντιπρόσωποι των ελληνικών πόλεων) έφταναν και αυτοί στην Ολυμπία. Οι Αγώνες διαρκούσαν πέντε ημέρες (από το 472π.Χ.). Αρχικά ήταν μία ημέρα.
1η ημέρα. Γίνονταν η καταγραφή των αθλητών στο Βουλευτήριο. Ύστερα από θυσία κάπρου μπροστά στο άγαλμα του Όρκιου Δία ( στο άγαλμα έδειχνε το Δία να κρατά στο κάθε χέρι κεραυνό για να ¨τιμωρεί¨ τους επίορκους), οι αθλητές ορκίζονταν πως προπονήθηκαν δέκα μήνες και ότι θα αγωνιστούν τίμια σύμφωνα με τους κανονισμούς. Στη συνέχεια ορκίζονταν κατά σειρά οι πατέρες τους, οι αδελφοί τους, οι γυμναστές και τέλος οι κριτές. Οι κριτές είχαν ως έργο τους να κατατάξουν σε κατηγορίες τους παίδες και τα άλογα στην κατηγορία των πώλων και πως θα κρίνουν δίκαια. Μετά την ορκωμοσία τελούνταν τα αγωνίσματα των κηρύκων, των σαλπιγκτών και τα αγωνίσματα των παίδων.
Οι αθλητές έμπαιναν από την Κρυπτή (=τη κύρια είσοδο του Σταδίου) όπως και οι Ελλανοδίκες και να αρχίσουν οι αγώνες στο Στάδιο. Εκεί τους υποδέχονταν η ιέρεια της θεάς Δήμητρας Χαμύνης και που ήταν η μόνη γυναίκα που μπορούσε να παρακολουθήσει τους αγώνες.
2η ημέρα. Τελούνταν πρώτα οι ιππικοί αγώνες στον Ιππόδρομο και μετά το Πένταθλο που γίνονταν στο Στάδιο.
3ημέρα. Η Τρίτη ημέρα -που ήταν και η ημέρα της πανσελήνου- ήταν η λαμπρότερη ημέρα. Οι ιερείς το πρωί, μαζί με τους Ελλανοδίκες, τους Θεωρούς, τους αθλητές, τους γυμναστές, καθώς και επίσημοι από την Ήλιδα, ξεκινούσαν από το Πρυτανείο και μέσω της Πομπικής Οδού έμπαιναν στην Ιερή Άλτι από τη Νότια Πομπική Πύλη, περνώντας μπροστά από την ανατολική πλευρά του ναού του Διός και έφταναν στο βωμό του Δία. Εκεί γίνονταν θυσία εκατό ταύρων (Εκατόμβη). Το απόγευμα γίνονταν οι αγώνες δρόμου των εφήβων, δηλαδή, στάδιο, δίαυλος και δόλιχος.
4η ημέρα. Την τέταρτη ημέρα γίνονταν τα κύρια αθλητικά γεγονότα, όπως οι αγώνες δρόμου το πρωί, το παγκράτιο και η πυγμαχία το απόγευμα.
5η ημέρα. Η τελευταία ημέρα ήταν αφιερωμένη σε τελετές και γιορτές. Γίνονταν η απονομή των επάθλων στον πρόδομο του ναού του Δία. Εκεί πάνω σε ένα χρυσελεφάντινο τραπέζι που ήταν έργο του Κολώτη (μαθητή του Φειδία), τοποθετούσαν τους ¨κότινους¨ με τους οποίους οι Ελλανοδίκες στεφάνωναν τους νικητές. Μετά την απονομή των επάθλων οι Ηλείοι οργάνωναν συμπόσιο στο Πρυτανείο προς τιμή των Ολυμπιονικών. Έπαιρναν μέρος και οι Θεωροί. Η ¨γιορτή¨ κρατούσε έως την επόμενη ημέρα και στη συνέχεια επέστρεφαν στις πόλεις τους. Οι Ολυμπιονίκες γυρνούσαν και αυτοί στις πόλεις τους απολαμβάνοντας τιμές ηρώων.

ΟΡΟΙ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΑΡΑΚΟΛΟΥΘΗΣΗ ΤΩΝ ΑΓΩΝΩΝ
Τους αγώνες παρακολουθούσαν θεατές οι οποίοι δεν ήταν ιερόσυλοι και δεν ήταν δούλοι. Κατ’ εξαίρεση μπορούσαν να βλέπουν τους αγώνες και βάρβαροι.
Η απαγόρευση περιελάμβανε και τις γυναίκες. Η απαγόρευση όμως, σύμφωνα με τον Παυσανία, ίσχυε μόνο για τις παντρεμένες.
Στους ιππικούς αγώνες έπαιρναν μέρος οι γυναίκες μόνο ως ιδιοκτήτες των αλόγων. Τις αντιπροσώπευαν τα άλογα με τους ηνιόχους. Όποια γυναίκα παρέβαινε τον κανονισμό, έπρεπε να ¨γκρεμιστεί¨ από το Τυπαίον όρος (βρίσκεται νοτιοανατολικά της Ολυμπίας). Υπήρχαν παραβάσεις όμως, όπως η Καλλιπάτειρα, κόρη του Ολυμπιονίκη Διαγόρα. Επειδή είχε πεθάνει ο άντρας της, έφερε η ίδια το γιο της για να πάρει μέρος στους αγώνες παίδων, μεταμφιεσμένη σε γυμναστή άντρα. Όταν νίκησε ο γιος της έτρεξε στο στίβο. Πιάστηκε τότε ο χιτώνας της και φάνηκε το γυναικείο σώμα της. Τη συγχώρεσαν οι Ελλανοδίκες αλλά η Βουλή ψήφισε νόμο που υποχρέωνε τους γυμναστές να κατεβαίνουν γυμνοί στο Στάδιο.

Η ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΒΙΩΣΗ ΤΩΝ ΟΛΥΜΠΙΑΚΩΝ ΑΓΩΝΩΝ
Το 394 μ.Χ. οι Ολυμπιακοί αγώνες καταργήθηκαν από τον αυτοκράτορα του Βυζαντίου Θεοδόσιο και το 395 μ.Χ. το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη όπου σύμφωνα με μία εκδοχή κάηκε σε πυρκαγιά.
Ο τελευταίος –απ’ όσο γνωρίζουμε- Ολυμπιονίκης, ήταν ένας Αρμένιος πρίγκιπας, ο Αρτάβασδος, που αγωνίστηκε στο αγώνισμα της Πυγμής. Οι αγώνες αυτοί είχαν γίνει το 385 μ.Χ. Οι Ολυμπιακοί αγώνες έγιναν για τελευταία φορά το 393μ.Χ.
Στα 426 μ.Χ. Ο Θεοδόσιος ο Β΄, έδωσε διαταγή να καεί ο ναός του Δία και τη καταστροφή συμπλήρωσαν οι σεισμοί του 522 και 551 μ.Χ. Τον 5ο αι. μ.Χ η περιοχή κατοικήθηκε από χριστιανούς οι οποίοι έχτισαν και εκκλησία βυζαντινή πάνω στο εργαστήριο του Φειδία.
Η πρώτη προσπάθεια για αναβίωση των Ολυμπιακών Αγώνων στην Ελλάδα έγιναν το 1838 από το δήμο Λετρίνων το Πύργου Ηλείας. Αργότερα καθιερώθηκαν αγώνες με την ονομασία ¨Ολύμπια¨ από το ίδρυμα Ζάππα και τελέσθηκαν στην Αθήνα το 1859, το 1870 ,1875,1887. Μέχρι τότε είχαν τοπικό χαρακτήρα.
Στα τέλη του 19ου αι., ο Γάλλος Πιερ ντε Κουμπερτέν, έκανε σχετική πρόταση στο ¨Διεθνές Συνέδριο για τη μελέτη και τη διάδοση του φιλαθλητισμού¨ το 1894. Αποφασίστηκε ομόφωνα από 13 κράτη που συμμετείχαν στο Συνέδριο αυτό, να γίνονται κάθε τέσσερα χρόνια.-όπως και στην αρχαιότητα- αλλά σε διαφορετικές χώρες.
Η πρώτη Ολυμπιάδα έγινε στην Αθήνα, στο Παναθηναϊκό Στάδιο ή ¨Καλλιμάρμαρο¨ από τις 5 έως τις 15 Απρίλη του 1896 και συμμετείχαν 13 χώρες. Από το 1924 έχουμε και τη διοργάνωση και των ¨Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων¨.
Η Ελλάδα για να τιμήσει τον Πιερ ντε Κουμπερτέν έστησε μνημείο στο ¨Άλσος Κουμπερτέν¨ που βρίσκεται σχεδόν απέναντι από το Στάδιο. Μέσα σε μια γυάλινη φιάλη έχει τοποθετηθεί η ¨καρδιά¨ του κατόπιν δικής του επιθυμίας.

Η ΑΦΗ ΤΗΣ ΦΛΟΓΑΣ
Η αφή της φλόγας γίνεται στο βωμό του ναού της Ήρας. Κατά την ώρα της τελετής, κοπέλες ¨ιέρειες¨ με αρχαίες ενδυμασίες, περιβάλουν το βωμό και η ¨Εστιάς¨ (=πρωθιέρεια) κάνοντας μία επίκληση στον θεό Απόλλωνα ( «Απόλλωνα, θεέ του Ήλιου και της Ιδέας του Φωτός, στείλε τις ακτίνες σου και άναψε την ιερή δάδα για την …»), ανάβει από ένα κάτοπτρο τη δάδα της από τις ακτίνες του ήλιου. Η πομπή με τις ιέρειες, αφού έχουν πάρει τη φλόγα σε μικρό πήλινο δοχείο -το οποίο περιέχει εύφλεκτο υλικό για τη διατήρηση της φλόγας- περνούν από την επίσημη είσοδο του Σταδίου, την Κρυπτή, και φτάνουν στο Στάδιο. Εκεί η ιέρεια ¨Εστιάς¨ ανάβει τη δάδα από το πήλινο δοχείο και τη δίνει στο δρομέα αθλητή που διασχίζει το Στάδιο μαζί με άλλους δρομείς με προορισμό το ¨Άλσος Κουμπερτέν¨. Εκεί υπάρχει βωμός που θα τον ανάψει ο δρομέας και αρχίζει η πορεία προς την Αθήνα. Οι δρομείς αλλάζουν κάθε ένα χιλιόμετρο παραδίνοντας τη φλόγα στον επόμενο. Ο τελικός προορισμός της φλόγας είναι η πόλη που θα φιλοξενήσει τους Αγώνες.

ΜΝΗΜΕΙΑ ΣΤΟΝ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΧΩΡΟ
(αυτά που βρίσκονται μέσα στην Άλτη)

1 Ναός του Δία
Το μεγαλύτερο κτίσμα στην Ολυμπία. Ναός δωρικού ρυθμού, χτισμένος από τον Λίβωνα τον Ηλείο το 460 π.Χ. Μέσα υπήρχε το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία-έργο του Φειδία- και ένα από τα ¨Επτά Θαύματα της Ανθρωπότητας¨.
Ο θεός καθισμένος σε σκαλιστό θρόνο. Κρατούσε στο δεξί χέρι μια ¨Νίκη¨ και στο αριστερό ένα σκήπτρο. Είχε ύψος –όπως λέγεται – μεγαλύτερο κατά επτά φορές ενός ανδρικού σώματος.
Ο βωμός του Δία βρίσκονταν στο πλάι και προς τη πλευρά του ναού της Ήρας και είχε ύψος περίπου 6μ.

2. Ναός της Ήρας
Ήταν ο αρχαιότερος ναός της Ολυμπίας. Αρχικά λατρεύονταν μαζί ο Δίας και η Ήρα. Ο Παυσανίας αναφέρει πως μέσα στο ναό υπήρχε άγαλμα της ‘Ηρας. Μέσα στο σηκό βρέθηκε και το άγαλμα του Ερμή, έργο του Πραξιτέλη, το οποίο εκτίθεται στο Μουσείο της Αρχ. Ολυμπίας. Ο βωμός του Ηραίου βρέθηκε ανατολικά του ναού. Παλιότερα ήταν στη νότια πλευρά
.
3. Το Πελόπιο
Ένα μικρό τέμενος ανάμεσα στο ναό του Δία και στο ναό της Ήρας. Μέσα στο τέμενος και πάνω στο ύψωμα υπήρχε βωμός όπου θυσίαζαν κάθε χρόνο στον ήρωα Πέλοπα ένα μαύρο κριάρι.

4.Το Φιλίππειο
Κυκλικό κτίριο ιωνικού ρυθμού, που είχε ανεγερθεί από το βασιλιά Φίλιππο της Μακεδονίας σε ανάμνηση της νίκης του στη Μάχη της Χαιρώνειας το 338 π.Χ. Περιείχε χρυσελεφάντινα αγάλματα του Φιλίππου, του Αλεξάνδρου και άλλων μελών της οικογενείας. Βρισκόταν πίσω από το Ηραίο.

5. Το Πρυτανείο
Χτισμένο στη βορειοδυτική γωνία της Άλτεως, περιείχε μία εστία που έκαιγε το ¨άσβεστο πυρ¨ και αίθουσα συμποσίου όπου έτρωγαν οι Ολυμπιονίκες μετά το τέλος των αγώνων.

6. Το Μητρώο (ή ναός της Μητέρας των Θεών)
Μικρός δωρικός ναός του 4ου π.Χ. αιώνα. Βρισκόταν ανατολικά του Ηραίου και άγγιζε σχεδόν τη βορινή πλευρά του τείχους της Άλτεως. Ο Παυσανίας αναφέρει ότι στην εποχή του δεν υπήρχε το άγαλμα της θεάς αλλά αγάλματα Ρωμαίων αυτοκρατόρων.

7. Στοά της Ηχούς (ή Ποικίλη Στοά)
Της είχε δοθεί αυτό το όνομα γιατί η ¨ηχώ¨ της Στοάς ήταν τέτοια που επαναλαμβανόταν μια λέξη επτά φορές ή και περισσότερο.
Η Στοά έκλεινε την ανατολική πλευρά της Άλτεως. Χτίστηκε μετά τα μέσα του 4ου αι. και λέγεται πως οικοδομήθηκε από το Φίλιππο.

8. Ζάνες
Στα δυτικά της Κρυπτής και ανατολικά του Μητρώου ήταν τα βάθρα των 16 χάλκινων αγαλμάτων του Δία. Σήμερα έχουν βρεθεί μόνο τα βάθρα. ‘Όπως έχουμε προαναφέρει, τα αγάλματα αυτά αφιερώνονταν από τα πρόστιμα που επέβαλαν όσοι παρέβαιναν τους κανονισμούς των Ολυμπιακών Αγώνων και τοποθετούνταν μπροστά στην είσοδο του Σταδίου για παραδειγματισμό των αθλητών.

(μνημεία που βρίσκονται έξω από την Άλτη και γύρω από αυτή)
1. Το Βουλευτήριο
Βρισκόταν ακριβώς έξω από την Άλτη, προς το Νότο. Είχε δυο δωρικά κτίρια που χτίστηκαν σε διαφορετικές χρονολογίες. Ανάμεσα σε αυτά ήταν ένας τετράγωνος χώρος όπου υπήρχε το άγαλμα του Ορκίου Διός (έχουμε αναφέρει, πως ορκίζονταν οι αθλητές αλλά και άλλοι εκεί). Σ’ αυτό το μεσαίο τμήμα συνεδρίαζε η Ολυμπιακή Βουλή και οι Ελλανοδίκες.

2. Το Λεωνίδαιο
Βρισκόταν στη νοτιοδυτική πλευρά έξω από το τείχος της Άλτεως και ήταν ξενώνας επιφανών επισκεπτών. Είχε χτιστεί το 4ο αι. π.Χ. Ονομάστηκε έτσι από κάποιον Λεωνίδα από τη Νάξο, που με έξοδα δικά του ανεγέρθηκε.

3. Η Παλαίστρα
Βρισκόταν στο βορειοδυτικό μέρος και μετά το Γυμνάσιο. Εκεί ήταν ο χώρος που ασκούνταν οι παλαιστές και οι πυγμάχοι. Περιγραφή κάνει ο Παυσανίας στα ¨Ηλειακά¨ του. Είναι έργο του 3ου – αρχές του 2ου αι. π.Χ.

4. Το Γυμνάσιο
Βρισκόταν κοντά στη Παλαίστρα.. Ήταν ένας υπαίθριος χώρος με στοές στις τρεις πλευρές. Στην ανατολική Στοά που ήταν σκεπαστή, γίνονταν -όταν έβρεχε ή έκανε πολύ ζέστη- τα δρομικά προγυμνάσματα, δηλαδή προγυμνάσεις αθλητών δρόμου και πεντάθλου. Δεν έχει αποκαλυφθεί κατά το μεγαλύτερο μέρος του.
5. Το Πρόπυλον (είσοδος του Γυμνασίου)
Στο νότιο άκρο της ανατολικής στοάς κατασκευάστηκε κατά την ελληνιστική εποχή το Πρόπυλο, κορινθιακού ρυθμού με δυο εσωτερικές κιονοστοιχίες που σύνδεε το Γυμνάσιο με τη Παλαίστρα. Σήμερα σώζονται εκτός από το κάτω μέρος του, σπόνδυλοι και κιονόκρανα.

6. Το Στάδιο
Βρίσκεται στα ανατολικά της Άλτεως. Στα μέσα του 4ου αι. π.Χ. το Στάδιο μετατοπίστηκε κάπου 80μ. ανατολικά και λίγο βόρεια. Στους κλασσικούς χρόνους δεν ήταν αποκομμένο από το Ιερό και μία άκρη που βρισκόταν μπροστά από το ναό και στο μεγάλο βωμό του Δία. Ο στίβος περικυκλώθηκε από συμπαγείς γήλοφους (= ) για να κάθονται οι θεατές εκτός από το βορινό μέρος όπου ήταν ο λόφος. Το δυτικό κρηπίδωμα έκοβε το Στάδιο από την Άλτη. Αυτό το κρηπίδωμα ήταν παράλληλο με τη Ποικίλη Στοά. Η μοναδική τους σύνδεση ήταν η Κρύπτη ή σκεπαστή είσοδος, που εισχωρούσε στο κρηπίδωμα και τους ρωμαϊκούς χρόνους ήταν σκεπασμένη με πέτρινο θόλο. Αυτή την είσοδο χρησιμοποιούσαν οι αθλητές και οι διαιτητές. Πέτρινα καθίσματα στο Στάδιο ήταν μόνο εκεί που κάθονταν οι Ελλανοδίκες. Απέναντι ακριβώς ήταν ο βωμός της Δήμητρας Χαμύνης, που η ιέρειά της – όπως έχουμε προαναφέρει – ήταν η μόνη που μπορούσε να παρακολουθήσει τους αγώνες.
Το μήκος του Σταδίου είναι 212μ. και το πλάτος του 28,60μ, 29,70μ, και 30,70μ. Υπήρχε χώρος για 20 δρομείς συγχρόνως που χωρίζονταν από ξύλινους πασσάλους ή ράβδους και η απόσταση μεταξύ τους ήταν 1,21μ-1,41μ. Το δυτικό άκρο ήταν το τέρμα όλων των δρομικών αγώνων, επειδή εκεί ήταν οι Ελλανοδίκες. Το ανατολικό ήταν η αφετηρία. Στο τμήμα που δεν είχε κερκίδες μπορούσαν να παρακολουθούν τους αγώνες 30000-35000 θεατές.

7. Ο Ιππόδρομος
Βρισκόταν νότια του Σταδίου, στην ανοικτή κοιλάδα του Αλφειού. Δεν έχει βρεθεί γιατί καταστράφηκε από το ποταμό. Ο Παυσανίας κάνει μακρά περιγραφή του Ιπποδρόμου και του ¨μηχανισμού¨ που έδινε την έναρξη των ιπποδρομιών. Είχε μήκος 6 σταδίων, δηλαδή 1153μ.

8. Ο Θεοκολεών
Μετά τη Παλαίστρα, προς τα νότια, ήταν ο Θεοκολεών , δηλαδή το κτίσμα όπου κατοικούσαν οι Θεοκόλοι (= οι ιερείς της Ολυμπίας) μαζί με τους βοηθούς τους. Είχαν αποστολή τις θυσίες, τη συντήρηση του ναού και γενικά τη ¨λατρεία¨. Ήταν από τους λίγους, μόνιμους κατοίκους του Ιερού και η εκλογή τους γίνονταν κάθε νέα Ολυμπιάδα.

9. Το Ηρώο
Στα δυτικά του Θεοκολεώνα βρίσκεται το Ηρώο, που κτίστηκε λίγο πριν τους περσικούς πολέμους. Υπήρχε βωμός στο τετράπλευρο κτίριο αφιερωμένος στον άγνωστο ήρωα. Αρχικά ήταν θέρμη (=λουτρό) και ύστερα έγινε Ηρώο.

10. Το εργαστήριο του Φειδία
Μετά το Θεοκολεώνα και το Ηρώο, προς τα νότια, είναι η βυζαντινή εκκλησία που χτίστηκε τον 5ο αι. μ.Χ. πάνω στο εργαστήριο του Φειδία. Το εργαστήριο είχε τις ίδιες διαστάσεις με το σηκό του ναού του Δία για να μπορεί ο Φειδίας να κατασκευάσει το άγαλμα έτσι ώστε να είναι ίδιος σχεδόν ο χώρος που θα τοποθετηθεί. Εκεί φτιάχτηκε το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία. Αποκαλύφθηκαν κατά τις ανασκαφές οι μήτρες του χρυσελεφάντινου αγάλματος, εργαλεία και ελεφαντόδοντο. Οι διαστάσεις του αγάλματος είναι ακριβώς όπως τις περιγράφει ο Παυσανίας στα « Ηλειακά» του.

11. Το σπίτι των Φαιδρυντών
Στα νότια του εργαστηρίου του Φειδία – βυζαντινή εκκλησία, σώζονται τα ερείπια κτιρίου που διέμεναν οι Φαιδρύντες, δηλαδή εκείνοι που φρόντιζαν για τη συντήρηση του χρυσελεφάντινου αγάλματος του Δία, αλλά και άλλων αγαλμάτων του ιερού.

12. Οι Θέρμες
Στα δυτικά της βυζαντινής εκκλησίας – εργαστήριο του Φειδία και του Ηρώου υπήρχαν λουτρά (θέρμες) ρωμαϊκής κυρίως εποχής.

13. Αψίδα του Νέρωνα
Ανατολικά του Βουλευτηρίου βρίσκονταν η « θριαμβευτική αψίδα του Νέρωνα» του 60 μ.Χ. Ο Παυσανίας δεν την αναφέρει. Σήμερα σώζεται μόνο η βάση της. Από την αψίδα έμπαινε η Ρωμαϊκή πομπή στην Ιερή Άλτι, που έφτανε στην Ολυμπία για τους αγώνες.

14. Η Κρυπτή
Βρίσκεται μετά τη Στοά της Ηχούς και αποτελούσε την επίσημη είσοδο του Σταδίου. Ονομάστηκε έτσι γιατί τον 1ο π.Χ. αι. σκεπάστηκε με αψίδα που ένα τμήμα της είναι αναστηλωμένο.

15. Οι Θησαυροί
Πάνω απ’ το τοίχο που κατά μήκος είναι τα βάθρα των Ζανών, βρίσκονται μικρά ναόσχημα κτίρια του 6ου και 5ου π.Χ. αι. που χρησίμευαν για τη τοποθέτηση των πολύτιμων αφιερωμάτων των πιστών και των πόλεων. Οι περισσότεροι ανήκαν σε ελληνικές αποικίες (Κυρηναίων, Βυζαντίων, Γέλας, Μεγάρων, Επιδαμνίων κ.ά.)


ΤΟ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

Μεγάλης αρχαιολογικής αξίας ευρήματα είναι εκθεσιακά προσβάσιμα για τους επισκέπτες μέσα στο Νέο Αρχαιολογικό Μουσείο της Ολυμπίας.
Ο Ερμής του Πραξιτέλη, η Νίκη του Παιωνίου, αετώματα του ναού του Δία, ευρήματα από την Αρχαία Ήλιδα, ρωμαϊκά αγάλματα και πάρα πολλά άλλα. Μία επίσκεψη θα σας πείσει για τα όσα αναφέραμε και για τα όσα δεν αναφέραμε, όχι σκόπιμα πάντως.
*
Κρίνω απαραίτητο να αναφέρω το κουράγιο, τη θέληση, αλλά πάνω απ’ όλα την αγάπη ορισμένων ανθρώπων (κατοίκων της Αμαλιάδας και της ευρύτερης περιοχής οι περισσότεροι) για την Ελλάδα και το πολιτισμό της, που κάθε χρόνο αφιερώνουν ένα ¨διήμερο¨ για να ¨περπατήσουν¨ πάνω στα χνάρια των αρχαίων προγόνων μας, στο αρχαίο μονοπάτι που ένωνε την Αρχαία Ήλιδα με την Αρχαία Ολυμπία. Φτάνοντας στην Αρχαία Ολυμπία το απόγευμα της Κυριακής (γίνεται συνήθως ένα Σαββατοκύριακο του Μαρτίου), εναποθέτουν ένα κλαδί ελιάς στο ναό της Ήρας, ως ελάχιστη προσφορά στο Πολιτισμό,-κληρονομιά από τους προγόνους μας- παίρνοντας από εκεί τη τεράστια ¨ενέργεια¨ από το τοπίο του «Ιερού της Άλτεως».

 

 

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τις πληροφορίες τις πήρα από :
1. «ΟΛΥΜΠΙΑ- ΟΔΗΓΟΣ ΑΡΧΑΙΟΤΗΤΩΝ» , Κείμενο: Σπύρου Θ. Φωτεινού
2. Παυσανία: «Ελλάδος Περιήγησις- Ηλιακά»
3. Εγκυκλοπαίδεια «ΔΟΜΗ» -Λεξικό του Αρχαίου Κόσμου
4. Ενημερωτικό φυλλάδιο Μουσείου
5. Διαδίκτυο (κυρίως φωτογραφίες)

Αρχαία Ήλιδα

ΑΡΧΑΙΑ ΗΛΙΔΑ

¨Ηλείοις δε μέτεστι μεν πολέμου του προς Ιλίω, μέτεστι δε και έργων των κατά την Μήδων ες την Ελλάδα έφοδον¨

                                                                                                            (Παυσανία V, 4,7)

ΓΕΝΙΚΑ

Αν και σήμερα η Αρχαία Ολυμπία έχει διεθνή ακτινοβολία λόγω της αφής της φλόγας από το ναό της Ήρας για την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων, η πρωτεύουσα των Αρχαίων Ηλείων, η Ήλιδα, ήταν η πόλη που διοργάνωνε τους αγώνες για περισσότερα από χίλια χρόνια.

Ο περιηγητής Παυσανίας, το 170 μ.Χ. επισκέφτηκε την Ήλιδα, που τότε ήταν  υπό ρωμαϊκή κατοχή, βρίσκοντας  μία πόλη σε ακμή, με θέατρο, στοές, Γυμνάσια, ιππόδρομο, εργαστήρια, ναούς και άλλα οικοδομήματα. Καταλάμβανε τότε έκταση από τη κοίτη του ποταμού Λάρισου, ακολουθώντας τις κορυφές των Σανταμεριώτικων βουνών (αρχαία Ακρώρεια) και έπειτα του Ερύμανθου. Σύνορό της στα νοτιοανατολικά ήταν η κοίτη του ποταμού Ερύμανθου και πέρα από τον ποταμό Αλφειό, ο ποταμός Διάγων. Ακολουθούν τα σύνορα στις κορυφές του όρους Μίνθη και προς το νότο η κοίτη του ποταμού με το θηλυκό όνομα, Νέδα.

H αρχαιολογική έρευνα έχει φέρει στο φως 120 οικισμούς και έχει εντοπίσει άλλους 200 ως επιβεβαίωση της πυκνοκατοίκησης σε μικρές οικιστικές μονάδες, με μεγαλύτερη τη πρωτεύουσά της, Ήλις.

Οι μύθοι συνδέουν άμεσα τη πόλη με τον Ηρακλή και έναν από τους άθλους του που πραγματοποιήθηκε στην Ήλιδα, «ο καθαρισμός των στάβλων του βασιλιά Αυγεία»,ενώ οι απόγονοί του μαζί με τους Αιτωλούς και αρχηγό τους τον Όξυλο ,αφού εγκαταστάθηκαν μαζί με τους Επειούς λόγω παλιάς συγγένειας με αυτούς, μεγάλωσαν την Κοίλην (Ήλιν), πήραν τη Πισάτιδα και δημιούργησαν την Ολυμπία. Επίσης αναβίωσαν τους αγώνες δρόμου στο ιερό του Δία της Ολυμπίας, το οποίο τότε ανήκε στην Πίσα                                                                                                                                                                                                                                                                                                             

Η ΛΑΤΡΕΙΑ ΣΤΗΝ ΗΛΙΔΑ

Η Ήλιδα υπήρξε η έδρα μερικών από τις σημαντικότερες λατρείες της αρχαίας Ελλάδας. Η λατρεία του Δία κατέστησε την Ολυμπία σπουδαίο πανελλήνιο κέντρο. Ο Παυσανίας ότι τόσο στην Ολυμπία όσο και στην Ήλιδα, ο Δίας είχε λατρευτεί με πολλά επίθετα (Απόμυιος, Άρειος, Κεραύνειος, Λευκαίος, Αλείος κ.ά.).                                    Βαθιές ρίζες στην Ηλεία είχε η λατρεία του Άδη, όπου όπως υποστηρίζεται, οι Ηλείοι ήταν εκείνοι που μετέφεραν τη λατρεία του Άδη  στη Δωδώνη και ίδρυσαν το Νεκρομαντείο του Αχέροντα. Επίσης λατρεύονταν η θεά Δήμητρα λόγω της ευφορίας της γης και ο θεός Διόνυσος (από πιο παλιά) που τον θωρούσαν ως δικό τους θεό. Πίστευαν πως γεννήθηκε στον Αλφειό ποταμό από τη Σεμέλη. Γιόρταζαν τα ¨Θυϊα¨(το ρήμα θύω σημαίνει μαίνομαι, τρικυμίζω) και έπαιρναν μέρος όλοι από ιερείς μέχρι τον απλό λαό.

    Η λατρεία του θεού Ήλιου ήταν αξιόλογη γιατί πίστευαν πως ο βασιλιάς Αυγείας ήταν γιος του (κατά άλλη εκδοχή του Ηλείου, γενάρχη των Ηλείων).

    Από την Ηλεία προέρχονται και σπουδαία γένη μάντεων, οι Ιαμίδες, οι Κλυτιάδες, οι Τελλιάδες, με κυριότερους τον Μελάμποδα, τον Κλύτιο, τον Τισάμενο,κ,ά.

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΗΛΙΔΑΣ

   Σύμφωνα με τον Παυσανία (Παυσανία: Ελλάδος Περιήγησις), πρώτος βασίλεψε ο Αέθλιος, ο οποίος ήταν γιος του Δία και της κόρης του Δευκαλίωνα και μετά ο γιος του Ενδυμίωνας. Εκείνος άφησε τη βασιλεία στο γιο του, τον Επειό, ο οποίος νίκησε σε αγώνα δρόμου που είχε διοργανώσει ο Ενδυμίωνας, για να γίνει ένας από τους τρεις γιους του διάδοχος του θρόνου. Από το όνομά του πήραν το όνομα ¨Επειοί¨.

   Στη Πίσα (=πόλη της Ηλείας που πήρε το όνομα της από τον ιδρυτή της Πίσο, γιο του Περιήρους και εγγονού του Αιόλου ή από την ομώνυμη πηγή Πίση, κατά τον Στράβωνα VIII)  που ανήκε το κράτος του Επειού, ο Οινόμαος ήταν ο ηγεμόνας της περιοχής. Τον διαδέχτηκε ο Πέλοπας και η Πισάτις αποσπάστηκε από τη χώρα του Επειού. Στο βασίλειο του Επειού βασίλεψε για λίγο και ο γιος του ο Αιτωλός, ο οποίος εξορίστηκε για φόνο στη περιοχή του Αχελώου ποταμού όπου πήρε και το όνομά του. Ο γιος του Επειού, ο Ηλείος, βασίλεψε κατόπιν καθώς πήραν το όνομά του οι Ηλείοι και η χώρα ονομάστηκε πλέον ¨Ήλις¨.

Γιος του Ηλείου -όπως προαναφέραμε κατά μία εκδοχή- ο Αυγείας. Αργότερα βασίλεψαν, ο γιος του Αυγεία ο Αγασθένης, ο Αμφίμαχος, ο Θάλπιος, ο Διώρης και ο Πολύξενος. Έπειτα ο γιος του Πολύξενου, Αμφίμαχος και ο γιος του Αμφίμαχου ο Ηλείος επί του οποίου οι Δωριείς ήρθαν στη Πελοπόννησο. Οι Δωριείς παραχώρησαν την Ήλιδα στον Όξυλο, γιατί ο Όξυλος τους βοήθησε να κατέβουν στη Πελοπόννησο. Απόγονος του ήταν ο Ίφιτος, ο οργανωτής των Ολυμπιακών Αγώνων.

Η ΠΟΛΗ

Στους δήμους της Κοίλης Ήλιδας δέσποζε η πρωτεύουσά της συνοικισμένη από αγροτικούς οικισμούς στην αρχή και αργότερα, από το 471 π.Χ. ήταν μεγάλη πόλη, οργανωμένη με πολεοδομικό σύστημα, το γνωστό ως ¨ιπποδάμειο¨. Σημαντικό τμήμα της πόλης καταλάμβαναν οι αθλητικές εγκαταστάσεις της, γιατί οι αθλητές, οι συγγενείς και οι συνοδοί τους, πριν αγωνιστούν στην Ολυμπία διέμεναν στην Ήλιδα, ώστε να ολοκληρώσουν τη προετοιμασία της συμμετοχής τους και να ενημερωθούν για τους κανονισμούς των αγώνων.

Ο Παυσανίας δεν κάνει λεπτομερή αναφορά για την Ήλιδα όπως έκανε για την Ολυμπία. Ενδιαφέρουσα είμαι η διαπίστωση ότι ο βασικός άξονας επικοινωνίας της Ήλιδας –ο κεντρικός δρόμος αν μας επιτρέπεται η έκφραση- ότι ταυτίζεται με τον σημερινό δρόμο που διχοτομεί τον αρχαιολογικό χώρο (ο επαρχιακός δρόμος  που πηγαίνει προς τη «Λίμνη Καραμανλή»). Στο βορειοδυτικό  επίπεδο μέρος της πόλης απλώνονται οι χώροι προετοιμασίας των αθλητών. Συνεχίζοντας από εκεί , η περιοχή ανατολικά, ήταν τα δημόσια κτήρια της αγοράς, φτιαγμένα σε υπερυψωμένο επίπεδο που ορίζεται στο βορειοανατολικό άκρο του από το θέατρο. Νότια της κεντρικής οδού ήταν η κυρίως πόλη και δυτικά το εμπορικό κέντρο. Στην υπερυψωμένη περιοχή, στη πλαγιά του λόφου της ακρόπολης, είχε μια σειρά μεγάλων ιερών.

Η πόλη Ήλιδα ήταν ατείχιστη, ως ιερή πόλη του Ολυμπίου Διός και μόνο η ακρόπολη είχε κάποια στοιχειώδη οχύρωση. Ερείπια της Ήλιδας βρέθηκαν από την αυστριακή σχολή Αθηνών.

ΜΝΗΜΕΙΑ

Γυμνάσια.

Σύμφωνα με τον Παυσανία, ο χώρος όπου ήταν οι αθλητικές εγκαταστάσεις περιελάμβανε τρία γυμνάσια.

Το μεγάλο, περιφραγμένο με τοίχο και με εσωτερικές δεντροστοιχίες από ψηλά πλατάνια. Ο χώρος ονομάζονταν ¨Ξυστός¨ γιατί ο Ηρακλής, ο γιος του Αμφιτρύωνα, ασκούνταν στο να ξύνει τα αγκάθια που φύτρωναν εκεί. Ήταν στα δυτικά της Αγοράς. Ένα μέρος του ονομάζονταν ¨Πλέθριο¨, στο οποίο οι Ελλανοδίκες έβαζαν τους αθλητές να αγωνίζονται.

Ένα δεύτερο, μικρότερο και συνέχεια του μεγαλύτερου, ονομάζονταν ¨Τετράγωνο¨ λόγω του σχήματός του. Σ’αυτό αγωνίζονταν οι αθλητές στη πάλη.

Το τρίτο γυμνάσιο ήταν και αυτό περιφραγμένο και ονομάζονταν ¨Μαλθώ¨ λόγω της μαλακότητας του εδάφους του. Αυτό το παραχωρούσαν στους εφήβους για όσο διάστημα διαρκούσε  η «πανήγυρις». Μέσα εκεί λειτουργούσε και το βουλευτήριο των Ηλείων, το ¨Λαλίχμιον¨ , που πήρε το όνομά του από τον δωρητή.

Στα τρία γυμνάσια υπήρχαν βωμοί θεών και αγάλματα ηρώων.

Οδός της Σιωπής

Για να πάει κανείς από το Γυμνάσιο στα Λουτρά περνούσε από την ¨οδό της Σιωπής¨ και περνούσε από το ναό της ¨Αρτέμιδος Φιλομείρακος¨ (ονομάστηκε έτσι επειδή ήταν κοντά στο γυμνάσιο). Η ¨οδός της Σιωπής¨ ονομάστηκε έτσι –σύμφωνα με το μύθο-επειδή άντρες από το στράτευμα του Οξύλου είχαν σταλεί για να κατασκοπεύσουν αυτούς που ήταν στην Ήλιδα. Στο δρόμο συνεννοήθηκαν να μη μιλούν για να μη γίνουν αντιληπτοί. Περνώντας από αυτό το δρόμο, άκουσαν αυτά που ήθελαν γυρνώντας πίσω στους Αιτωλούς.

Αγορά και Ελλανοδικαιώνας (έδρα των ελλανοδικών)

Η Αγορά την εποχή του Παυσανία ονομάζονταν ¨Ιππόδρομος¨  και εκεί προπονούσαν οι ντόπιοι τα άλογά τους. Ήταν ανοιχτός χώρος με στοές και δρόμους, αγάλματα θεών και ιερά. Η Αγορά των Ηλείων είχε γίνει με στοές οι οποίες είχαν απόσταση μεταξύ τους και συνδέονταν με δρόμους. Στην Αγορά υπήρχε και το κτήριο που στέγαζε τις δεκαέξι γυναίκες που έφτιαχναν το πέπλο της θεάς Ήρας και ήταν υπεύθυνες για την διοργάνωση αγώνων δρόμου παρθένων στην Ολυμπία.

    Στη δυτική Στοά της Αγοράς περνούσαν το περισσότερο καιρό οι ελλανοδίκες. Μπαίνοντας στην Αγορά από τη στοά αυτή, είχε αριστερά του τον Ελλανοδικαιώνα, ο οποίος χωρίζονταν από την Αγορά με ένα δρόμο. Στον Ελλανοδικαιώνα έμεναν οι εκλεγμένοι ελλανοδίκες για δέκα συνεχείς μήνες και εκπαιδεύονταν, διδασκόμενοι από τους ¨νομοφύλακες¨, το έργο για το οποίο προορίζονταν να φέρουν σε πέρας στους αγώνες της Ολυμπίας.

    Μία άλλη Στοά οι Ηλείοι την ονόμαζαν ¨Κερκυραϊκή¨ επειδή οι Κερκυραίοι  ήρθαν από το επίνειο της Ήλιδας, τη Κυλλήνη, λεηλατώντας ένα μέρος της Ήλιδας. Με τα λάφυρα που πήραν οι Ηλείοι από τους Κερκυραίους έχτισαν τη Στοά.

Οι ανασκαφές έχουν αποκαλύψει τα θεμέλια δύο μεγάλων στοών (των προαναφερομένων δύο) διαστάσεων 96 Χ 25μ. και 99 Χ 33μ.

Μνημείο του Πύρρωνα

Στη ¨Κερκυραϊκή Στοά¨, η ο οποία βλέπει προς την Αγορά, ήταν ο αδριάντας του γιου του Πιστοκράτη, Πύρρωνα. Υπήρχε και τάφος του Πύρρωνα στη τοποθεσία Πέτρα, προάστιο της Αρχ. Ήλιδας (Παλαιόπολη λέγεται σήμερα, πίσω από την Ήλιδα).                       Το  άλλο προάστιο ήταν η Ορθία που απείχε περίπου 1500μ. και τοποθετείται στο σημερινό χωριό Αυγείο.

Το θέατρο

Το θέατρο βρίσκεται μεταξύ της Αγοράς και του ποταμού Μηνίου (σήμερα το ποτάμι ονομάζεται Πηνειός). Κατασκευάστηκε στους ελληνιστικούς χρόνους, στα βόρεια κράσπεδα της Αγοράς και σε απόσταση 200μ. περίπου από το κέντρο της.

Είναι κοίλο και οι θεατές είχαν θέα τον Πηνειό, του οποίου η κοίτη βρίσκεται χαμηλότερα και σε μικρή απόσταση. Ο Παυσανίας το αναφέρει σαν ¨αρχαίο θέατρο¨ γιατί στις μέρες του είχε σταματήσει να λειτουργεί.

     Η σκηνή του είναι λίθινη και το κοίλο είναι επιχωματωμένο. Η διάμετρος της κυκλικής ορχήστρας είναι 25μ., η σκηνή με τα παρασκήνια καλύπτει χώρο 50Χ10μ., ενώ το μήκος των διαδρόμων του κοίλου φθάνει τα 40μ.

     Οι έξι διάδρομοι –κλίμακες σώζουν τα λίθινα σκαλοπάτια που στηρίζονται σε υπόστρωμα από ποταμίσιες κροκάλες (=ποταμίσια χαλίκια ή βότσαλα) και διαιρούν το κοίλο σε επτά κερκίδες.

    Στις ανασκαφές του θεάτρου αλλά και της Ήλιδας γενικότερα, βρέθηκαν κατά τις ανασκαφές ¨χάλκινες ψήφοι¨ (=απλά δισκάρια) με το μονόγραμμα της πόλης (FA, τα αρχικά της λέξης Fαλείων = Ηλείων).

    Καταστράφηκε πιθανόν το 267μ.Χ. από τους Ερούλους(= σκανδιναβικός λαός, που είχε ως αρχική πατρίδα του τη νότια Σουηδία. Αργότερα εγκαταστάθηκαν γύρω από τον Δούναβη και ύστερα στη σημερινή Βουλγαρία). Τον 4^ο-5^ο μ.Χ. αιώνα μετατράπηκε σε νεκροταφείο.

Ιερό του Άδη

 Ο Ιερός περίβολος του Άδη και ο ναός του, άνοιγε μία φορά το χρόνο και η είσοδός του επιτρέπονταν μόνο στον ιερέα.

Μόνο οι Ηλείοι τιμούσαν τον Άδη για το λόγο ότι, όταν ο Ηρακλής ήρθε με στρατό κατά της Ηλειακής Πύλου, λένε πως μαζί του ήταν και η θεά Αθηνά ως βοήθεια. Εμφανίστηκε τότε και ο Άδης για να βοηθήσει τους Πυλίους, γιατί εχθρεύονταν τον Ηρακλή και γιατί στη Πύλο τον τιμούσαν. Επικαλούνταν γι’αυτό και τον Όμηρο ως μάρτυρα (Ιλιάδα, Ε-395 : «…και ο πελώριος Άδης ανάμεσά τους υπόφερε το γρήγορο βέλος, όταν ο ίδιος ο άνδρας, ο γιος του αιγίοχου Δία, στη Πύλο, ανάμεσα στους νεκρούς τον κτύπησε και τον έκανε να υποφέρει»). Οι αρχαιολόγοι δεν το έχουν ανακαλύψει ακόμα.

Ιερό της Τύχης

Υπήρχε Ιερό της Τύχης με άγαλμα υπερφυσικού μεγέθους. Ήταν ξύλινο, επίχρυσο εκτός από το πρόσωπο και τα άκρα τα οποία ήταν από λευκό μάρμαρο.

Ιερό του Διονύσου

Σε όλη την Ηλεία λατρευόταν ο Διόνυσος. Έτσι και εδώ γιορτάζονταν τα Θύϊα, σε απόσταση οκτώ σταδίων από τη πρωτεύουσα Ήλιδα  και διαρκούσαν δύο ημέρες (στάδιο σήμαινε αρχικά δρόμος εξακοσίων ποδών, τον οποίο διένυαν στους Ολυμπιακούς αγώνες. Σύμφωνα με τον μύθο, αυτό το μέτρο είχε υποδείξει ο Ηρακλής για τον αγώνα δρόμου στην Ολυμπία. Αργότερα έγινε μονάδα μήκους ). Πίστευαν πως ο θεός μετέτρεπε το νερό σε κρασί. Υπήρχε και άγαλμα του Διονύσου από τον Πραξιτέλη. Ο ναός βρίσκονταν μεταξύ της Αγοράς και του ποταμού.

Ιερό της Αθηνάς στην Ακρόπολη

Στην ακρόπολη της Ήλιδας, ο Παυσανίας αναφέρει πως είδε Ιερό της Αθηνάς με χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς. Ο περιηγητής αναφέρει πως ήταν έργο του Φειδία. Πάνω στο κράνος είχε πετεινό (θεωρούν ίσως γιατί οι πετεινοί είναι πρόθυμοι στις μάχες-κοκορομαχίες). Κατά τον Πλίνιο, το άγαλμα είναι έργο του μαθητή του Φειδία, του Κολώτη. Αγνοείται όμως η ακριβής θέση του ναού.

Ιερό των Χαρίτων

Ήταν ξύλινα αγάλματα με επίχρυσα ενδύματα. Τα άκρα τους και τα πρόσωπά τους ήταν από λευκό μάρμαρο. Δεξιά των Χαρίτων υπήρχε άγαλμα του Έρωτα.

Ιερά της Αφροδίτης

Πίσω από τη Κερκυραϊκή Στοά, συγκεκριμένα νότια αυτής, υπήρχαν ιερά της Αφροδίτης όπως αναφέρει ο Παυσανίας και ήταν αφιερωμένα στην ¨Αφροδίτη Ουρανία¨

 με χρυσελεφάντινο άγαλμα της θεάς από τον Φειδία στο ναό και το υπαίθριο τέμενος της θεάς, της ¨Πανδήμου Αφροδίτης¨ με χάλκινο άγαλμα της θεάς καθισμένης σε τράγο, έργο του Σκόπα.

                                                           ***

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τις πληροφορίες τις πήρα από:

                        1. ¨ΑΡΧΑΙΑ ΗΛΙΔΑ¨- ΕΝΑ ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΜΕΣΑ ΣΤΟ ΧΡΟΝΟ¨

                        Από τη Περιβαλλοντική Ομάδα του Α΄Λυκείου Αμαλιάδας, έτους 1994

2. ¨ΗΛΙΣ¨ - Η Πόλη των Ολυμπιακών Αγώνων ( φυλλάδιο  του Υπουργείου Πολιτισμού που διανέμεται στο νέο μουσείο Ήλιδας)

3. ¨Ελλάδος Περιήγησις¨- Παυσανίας : ¨Ηλειακά και Μεσσηνιακά¨

4.ΛΕΞΙΚΟ ΤΟΥ ΑΡΧΑΙΟΥ ΚΟΣΜΟΥ:  Ελλάδα-Ρώμη (εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ)

Νίκος Μπελογιάννης (Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο)

ΜΠΕΛΟΓΙΑΝΝΗΣ ΝΙΚΟΣ (Αμαλιάδα 1915- Αθήνα 1952)

« Ο άνθρωπος με το γαρίφαλο»

Τον Οκτώβριο του 1915 στην Αμαλιάδα του νομού Ηλείας, γεννήθηκε ο Νίκος Μπελογιάννης. Πατέρας του ο Γιώργος Μπελογιάννης και μητέρα του η Βασιλική Μπελογιάννη. Αδερφές του ην Ελένη και η Αργεντίνα.
Ο Γιώργος Μπελογιάννης πεθαίνει το 1947 και η Βασιλική το 1956. Οι δύο αδερφές του πέθαναν από φυματίωση. Η Ελένη κυνηγημένη από την Αμαλιάδα κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου, συλλαμβάνεται από τη Χωροφυλακή, φυλακίζεται και βασανίζεται όταν επιστρέφει στην Αμαλιάδα από την Αθήνα όπου βρίσκονταν. Η Αργεντίνα είχε πεθάνει το 1944.
Ο πατέρας του ήταν οικονομικά ευκατάστατος και έτσι ο Νίκος Μπελογιάννης μπόρεσε να σπουδάσει και να εγγραφεί στη Νομική Σχολή Αθηνών. Στο Γυμνάσιο είχε τις πρώτες επαφές του με κομμουνιστές αγρότες οι οποίοι είχαν κάνει διάφορες εξεγέρσεις για καλύτερες συνθήκες ζωής των αγροτών, που το προϊόν της εργασίας τους ήταν η σταφίδα στο νομό Ηλείας.
Εντάσσεται στην ΟΚΝΕ (Ομοσπονδία Κομμουνιστών Νεολαίων Ελλάδας) και από το 1934 γίνεται μέλος του ΚΚΕ (Κομμουνιστικό Κόμμα Ελλάδας) από μαθητής που ήταν.
Συλλαμβάνεται από την αστυνομία και ορίζεται η δίκη για το Μάιο του 1936. Καταδικάζεται ερήμην σε δύο χρόνια φυλάκιση για τη συμμετοχή του στις αγροτικές κινητοποιήσεις αλλά εκείνος πήγε στην Αθήνα για τις σπουδές του.
Στο δεύτερο έτος της Νομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών συμμετείχε στο «Αντιφασιστικό Μέτωπο» με τον Σοφούλη (=πολιτικός, πρώην πρωθυπουργός της Ελλάδας). Τότε συλλαμβάνεται και εξορίζεται στη Ίο. Το Δεκέμβριο του ιδίου έτους πήρε χάρη και παρουσιάζεται για να υπηρετήσει τη θητεία του. Η δικτατορία της 4ης Αυγούστου 1936 (δικτατορία του Ιωάννη Μεταξά) τον βρίσκει στρατιώτη.
Συλλαμβάνεται πάλι για κομμουνιστική δραστηριότητα στο στρατό και καταδικάζεται από το στρατοδικείο σε τρεις μήνες φυλακή και έξι μήνες εξορία. Μετά την απελευθέρωσή του αρχίζει τη παράνομη κομμουνιστική δράση του σε ένα περιβάλλον ¨αντικομμουνιστικό¨ από το καθεστώς και η Ασφάλεια είχε πλήξει τότε σοβαρά το ΚΚΕ.
Το Μάϊο του 1938 συλλαμβάνεται και καταδικάζεται σε πέντε χρόνια φυλάκιση και δύο χρόνια εξορία.
Το 1942 -Κατοχή τότε- τον βρίσκει στις φυλακές της Αίγινας και κατόπιν μεταφέρεται μαζί με άλλους κομμουνιστές στην Ακροναυπλία. Από εκεί στη Κατούνα και στη Κόνιτσα. Μετά από μεσολάβηση του Ερυθρού Σταυρού μεταφέρεται στη Κέρκυρα και από εκεί στο Χαϊδάρι.
Το έτος 1943 τον βρίσκει άρρωστο στο νοσοκομείο ¨Σωτηρία¨. Καταφέρνει να αποδράσει και γίνεται στέλεχος του Ε.Α.Μ.(=Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο) στη Πελοπόννησο. (Να σημειώσουμε εδώ, ότι στο χωριό από όπου έχει ρίζες η οικογένεια Μπελογιάννη, στα Τσίπιανα Ηλείας, στον Εμφύλιο δρούσε Κέντρο Εκπαίδευσης ανταρτών του Δημοκρατικού Στρατού).
Με την απελευθέρωση, τοποθετήθηκε επικεφαλής του «Τομέα Διαφώτισης» του ΚΚΕ στη Πελοπόννησο και υπεύθυνος του εβδομαδιαίου εντύπου του Γρ. Πελοποννήσου του ΚΚΕ, με τίτλο «Ελεύθερος Μωριάς» και αργότερα υπεύθυνος έκδοσης του ΕΑΜ στη Πάτρα με τίτλο «Ελεύθερη Αχαΐα», χρησιμοποιώντας το ψευδώνυμο Πέτρος Φλογαΐτης.
Εξακολουθεί να δρα στη Πελοπόννησο τη περίοδο ανάμεσα στην απελευθέρωση και τον Εμφύλιο πόλεμο.
Το 1947 πηγαίνει στη Στερεά Ελλάδα, στη μεραρχία του Δημοκρατικού Στρατού με το ¨βαθμό¨ του αντισυνταγματάρχη.
Το 1948 και ειδικότερα στις αρχές του Αυγούστου, στις μάχες που έγιναν στο Γράμμο, τραυματίζεται στο χέρι. Με την ήττα του «Δημοκρατικού Στρατού» και την υποχώρηση των ανταρτών, βρίσκεται στην Ανατολική Ευρώπη μαζί με άλλους αγωνιστές. Με την ήττα του Δημοκρατικού Στρατού, τα στρατοδικεία καταδικάζουν πολλούς κομμουνιστές σε θάνατο και εξορίες. Πολλοί καταφεύγουν σε χώρες που ονομάζονται ¨λαϊκές δημοκρατίες». Ο Μπελογιάννης πριν την αποστολή του στην Ελλάδα βρίσκονταν στο Βουκουρέστι.
Επειδή η Ασφάλεια είχε καταφέρει ισχυρά πλήγματα στις κομματικές οργανώσεις, το Πολιτικό Γραφείο του ΚΚΕ το 1950, αποφασίζει να στείλει τον Μπελογιάννη στην Αθήνα με σκοπό την εκκαθάριση των οργανώσεων από τους ¨χαφιέδες¨ που έχουν εισβάλει στο κόμμα. Το ΚΚΕ μέσω ραδιοφωνικών εκπομπών στο Βουκουρέστι, καλεί τους αγωνιστές να απομονώσουν τους χαφιέδες από τις τάξεις του κόμματος.
Ο Μπελογιάννης φτάνει στην Αθήνα αεροπορικώς, στο παλιό αεροδρόμιο του Ελληνικού, με πτήση από τη Ρώμη. Μεταμφιεσμένος και με το όνομα Ερρίκος Πανόζ στο αργεντίνικο διαβατήριό του. Σύμφωνα με την Ασφάλεια, κατέλυσε στο ξενοδοχείο ¨Μέγα¨ της οδού Σταδίου. Με τη πλαστή του ταυτότητα –γιατί δεν μπορούσε να κυκλοφορεί με το πλαστό διαβατήριο επί μακρόν-αναπτύσσει τη παράνομη κομματική του δραστηριότητα. Μετά από έξι μήνες συλλαμβάνεται από την Ασφάλεια στην οδό Πλαπούτα, ένας δρόμος ο οποίος καταλήγει στη Λ. Αλεξάνδρας, σε ένα σπίτι όπου ο ιδιοκτήτης του ονόματι Καλοφωλιάς έχει συλληφθεί. Η Ασφάλεια δεν έχει ανακοινώσει πουθενά ότι ο Μπελογιάννης έχει συλληφθεί.                                   

Σε ένα ραντεβού που είχε ο Μπελογιάννης με τη γυναίκα του Έλλη Παππά – η οποία πληροφοριακά έφυγε από τη ζωή πριν μερικούς μήνες- δεν πηγαίνει. Είναι 21 Δεκεμβρίου 1950. Στις 22 Δεκεμβρίου η Έλλη Παππά, που εκτός από γυναίκα του είναι και συνεργάτιδά του, πηγαίνει σε ένα άλλο ραντεβού που είχε με έναν άλλο ¨σύντροφο¨ αλλά δεν βρίσκει ούτε αυτόν. Αρχίζει να υποψιάζεται ότι κάτι συμβαίνει.
Στις 23 Δεκεμβρίου πηγαίνει στο σπίτι της οδού Πλαπούτα αναζητώντας το Μπελογιάννη και συλλαμβάνεται και εκείνη στην ενέδρα που έχει στήσει η Ασφάλεια.
Στις 29 Δεκεμβρίου η Ασφάλεια ανακοινώνει τη σύλληψη τριάντα ηγετικών στελεχών του ΚΚΕ.

Η Έλλη Παππά λίγο πριν ..."φύγει" (φωτ.πάνω)

Νίκος Μπελογιάννης - Έλλη Παππά στη δίκη (φωτ.κάτω)

Στις 4 Ιανουαρίου του 1951, οι εφημερίδες ¨αποκαλύπτουν¨ τη σύλληψη του Νίκου Μπελογιάννη και της Έλλης Παππά. Στη φυλακή όπου ήταν και οι δύο, επετράπη μόνο στη μητέρα του Μπελογιάννη να τον δει και αυτό για να πείσει το γιο της να κάνει τη περίφημη ¨δήλωση¨. Πράγμα που δεν έγινε. Ο Μπελογιάννης και η Παππά ¨αλληλογραφούν¨ στα κελιά τους με χαρτιά από τα σκουπίδια και για μολύβι χρησιμοποιούν καμένα σπίρτα.
Παραπέμπονται και οι δύο σε δίκη στο Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών. Συνολικά 93 κατηγορούμενοι για παράβαση του Δ.Ν. 509. Η πρώτη δίκη ξεκινά στις 19 Οκτωβρίου του 1951 στα δικαστήρια της οδού Σανταρόζα, στις 5 το απόγευμα. Το δικαστήριο αποτελούνταν από τους: πρόεδρος ο αντισυνταγματάρχης της Στρατιωτικής Δικαιοσύνης Α. Σταυρόπουλος και στρατοδίκες, Ν. Κομιανός ταγματάρχης, Γ. Παπαδόπουλος ταγματάρχης τότε και μετέπειτα δικτάτορας, Γ. Κοράκης ταγματάρχης και Θ. Κυριακόπουλος λοχαγός. Βασιλικός επίτροπος ήταν ο ταγματάρχης Α. Καρκατζής και γραμματέας ο υπολοχαγός Δ. Τσούμας.
Στις 16 Νοεμβρίου, στις 3 τα ξημερώματα, το δικαστήριο εκδίδει την απόφαση που είναι ¨θάνατος¨ στους 10 από τους 93 κατηγορουμένους. Μεταξύ των δέκα είναι ο Νίκος Μπελογιάννης και η Έλλη Παππά.
Ο Πλαστήρας, πρωθυπουργός τότε της χώρας (κυβέρνηση Συνασπισμού N.Πλαστήρα με τον Σ. Βενιζέλο) στις 17 Νοεμβρίου 1951 ανακοινώνει μεταξύ άλλων: «…ο Μπελογιάννης και οι μετ’ αυτού καταδικασθέντες σε θάνατο από το Έκτακτο Στρατοδικείο Αθηνών δεν πρόκειται να εκτελεσθούν. Απόφασις της Κυβερνήσεως είναι δια αδικήματα διαπραχθέντα προ της 1ης Νοεμβρίου 1951 , οπότε η παρούσα Κυβέρνησις δεν ευρίσκετο εις την Αρχήν , αι τυχόν επιβαλλόμενοι δικαστικαί ποιναί δια κομμουνιστικήν δράσιν, θα υπείγοντο εις την ρύθμισιν , η οποία έχει συμφωνηθή δι’όλας τας μέχρι τούδε επιβληθείσας θανατικάς καταδίκας…».
Ο Μπελογιάννης μεταφέρεται στη Κέρκυρα. Λίγες μέρες πριν τελειώσει η δίκη, ένα περιστατικό αλλάζει τη τροπή στην υπόθεση Μπελογιάννη. Ανακαλύπτονται από την Ασφάλεια στην Άνω Γλυφάδα και στη Καλλιθέα, ασύρματοι του ΚΚΕ, μέσω των οποίων μεταδίδονταν προς την ηγεσία του ΚΚΕ στο εξωτερικό πληροφορίες για τη κατάσταση που επικρατούσε στη χώρα. Ο Μπελογιάννης το πληροφορήθηκε από τις εφημερίδες, τις τελευταίες ημέρες της δίκης του. Έτσι στις αρχές Ιανουαρίου του 1952 μεταφέρεται από τη Κέρκυρα στη Γενική Ασφάλεια Αθηνών.
Ο Μπελογιάννης παραπέμπεται σε νέα δίκη μαζί με 28 ¨συντρόφους¨ του στις 15 Φεβρουαρίου 1952. Πριν όμως είχε προηγηθεί μια συνάντηση με το γενικό διευθυντή της Αστυνομίας Ι. Πανόπουλο, ο οποίος του ζήτησε να γίνει ¨χαφιές¨ αντί να κάνει τη ¨δήλωση¨ και «εξευτελιστεί» στο κόμμα του. Πράγμα το οποίο ο Μπελογιάννης αρνήθηκε κατηγορηματικά να προδώσει τους συντρόφους του.
Η βάση της κατηγορίας τώρα, για να επανέλθουμε στο θέμα μας, ήταν «κατασκοπία βάσει του νόμου 375 του 1936». Η κατηγορία ήταν για τα σήματα που εξέπεμπε ο ασύρματος προς την ηγεσία του ΚΚΕ στο εξωτερικό. Ο υπεύθυνος για τους ασυρμάτους Ν. Βαβούδης, έμπιστος του Ν. Ζαχαριάδη (=γενικού γραμματέα του ΚΚΕ) και παλιός κομμουνιστής, αυτοκτονεί μέσα στη κρύπτη όπου ήταν το σπίτι του, στην οδό Λυκούργου 13 στη Καλλιθέα.
Στη δίκη ο Μπελογιάννης αποκρούει το κατηγορητήριο ¨περί κατασκοπίας¨ μιλώντας για ¨δίκες σκοπιμότητας που σκοπό έχουν ένα κλίμα ανασφάλειας¨.
Τη 1η Μαρτίου του 1952, ημέρα Σάββατο, το Διαρκές Στρατοδικείο Αθηνών έπειτα από τρεισήμισι ώρες, αποφασίζει για οκτώ από τους εικοσιεννέα κατηγορουμένους τη ποινή του θανάτου.
Ο Πλουμπίδης, υπεύθυνος του παράνομου ΚΚΕ της Αθήνας, στέλνει μία επιστολή με τα αποτυπώματά του –σε ένδειξη ότι είναι γνήσια η επιστολή-, κάνοντας τη δήλωση πως ο Μπελογιάννης είναι αθώος και ότι ο ίδιος είναι υπεύθυνος.
Στη φυλακή τον επισκέπτεται ο συνήγορός του και ο Μπελογιάννης του ζητά να γίνει αναψηλάφηση της δίκης την οποία θα αναιρέσει αργότερα μετά τη δήλωση του Ζαχαριάδη ότι η επιστολή είναι ¨ψεύτικη¨ και ¨χαφιέδικο στοιχείο¨ και ότι ο Πλουμπίδης ζει στο εξωτερικό.O Ζαχαριάδης δήλωνε διάφορα τότε, που χωρίς να εξυπηρετεί κάποιες σκοπιμότητες για την ήδη ηττημένη Αριστερά, επέτρεπε στους αντιπάλους της να την εμφανίζουν ως άκρως επικίνδυνη και να νομιμοποιεί εναντίον των στελεχών της διώξεις. Γι’ αυτό στο εσωτερικό του κόμματος ο Ζαχαριάδης κατηγορήθηκε ως ο θεμελιωτής ενός ¨ανώμαλου κομματικού καθεστώτος¨ και για ¨εσωκομματική αντιπολίτευση¨. Ο Πλουμπίδης όμως αργότερα συνελήφθη και καταδικάστηκε σε θάνατο (1954). Τότε ήταν που ο Νίκος Μπελογιάννης και η Έλλη Παππά αναιρούν την απόφασή τους για αναψηλάφηση της δίκης.
Στη φυλακή μαζί με το Μπελογιάννη ήταν και ο Τάκης Λαζαρίδης. Η φυλακή τους είχε κάνει να κοιμούνται με τα ρούχα καθώς κάθε μέρα που περνούσε ένιωθαν το θάνατο να τους πλησιάζει όλο και πιο πολύ. Έξω από τη φυλακή ένα τεράστιο κίνημα για την απελευθέρωσή τους είχε ¨ξεσπάσει¨. Αλλά και στο εξωτερικό.
Μετά την επιστολή του Πλουμπίδη, ο βασιλιάς Παύλος πιεζόμενος από αμερικανούς, έδωσε εντολή στον υπουργό Δικαιοσύνης Δ. Γ. Παπασπύρου να επισπεύσει τη σύγκληση του «Συμβουλίου Χαρίτων» το οποίο θα έκρινε τις αιτήσεις χάριτος που είχαν υποβάλει οι οκτώ καταδικασθέντες σε θάνατο. Το πρωί του Σαββάτου, στις 29 Μαρτίου 1952, έκανε δεκτές τις αιτήσεις μόνο των τεσσάρων και απέρριψε τις άλλες τέσσερις. Παρά τη πίεση του Πλαστήρα, ο Παύλος δεν απένειμε χάρη στους τελευταίους τέσσσερις.
Το βράδυ εκείνο του Σαββάτου της 29ης Μαρτίου του 1952, έπεσαν να κοιμηθούν όσο ¨άνετα¨ μπορούσαν, γιατί ήξεραν πως τη Κυριακή δεν γίνονταν εκτελέσεις. Ούτε οι Γερμανοί στη Κατοχή εκτελούσαν τη Κυριακή. Aλλά δεν έγιναν έτσι όπως περίμεναν. Κατά τις 2.30 τα ξημερώματα άναψαν τα φώτα της φυλακής στη Καλλιθέα. Όπως αργότερα είπε ο Τάκης Λαζαρίδης, έγινε ένας μικρός διάλογος μεταξύ του δεσμοφύλακα και του Μπελογιάννη :
-Πάμε για καθαρό αέρα;
-Ναι Νίκο, πάτε για εκτέλεση.
Πρώτος βγαίνει ο Μπελογιάννης και ακολουθεί ο Μπάτσης (=οικονομολόγος στο επάγγελμα τότε). Του Λαζαρίδη του είπαν να καθήσει.
Από τους οκτώ που ήταν καταδικασμένοι σε θάνατο –Μπελογιάννης, Μπάτσης, Αργυριάδης, Καλούμενος, Παππά, Λαζαρίδης, Τουλιάτος και Μπισμπιάνος- πήραν τους τέσσερις πρώτους. Ένας λόγος που δεν εκτέλεσαν την Έλλη Παππά ήταν η εγκυμοσύνη της και τον Τάκη Λαζαρίδη λόγω του νεαρού της ηλικίας του.
Στις 3.48 η κλούβα και η φάλαγγα με τα αυτοκίνητα έφτασαν στου ¨Γουδή¨ , στο «συνήθη» τόπο εκτελέσεων (πίσω από το νοσοκομείο ¨Σωτηρία¨), εικοσιτέσσερα άτομα του εκτελεστικού αποσπάσματος της ΕΣΑ (Στρατιωτική Αστυνομία) τους σημάδευαν. Πίσω από αυτούς οι αξιωματικοί.
Στις 4.10, τη Κυριακή 30 Μαρτίου 1952, με προβολείς τα φώτα πέντε στρατιωτικών αυτοκινήτων εκτελέστηκαν, κλείνοντας ένα μεγάλο και επώδυνο κεφάλαιο της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδας.
***

Τέσσερις ημέρες μετά την εκτέλεσή τους –ειδικά για τον Αμαλιαδίτη ¨αγωνιστή¨- το ουγγρικό χωριό «Ελληνοχώρι» (Γκρρκφάλβα) άλλαξε το όνομά του και ονομάστηκε «Μπελογιάννης» (Βeloiannisz). Το χωριό απέχει από τη Βουδαπέστη 60 χλμ. Ιδρύθηκε το 1950 από Έλληνες οι οποίοι βρέθηκαν εκεί πρόσφυγες, οικογένειες ολόκληρες., θύματα του Εμφυλίου Πολέμου. Το ουγγρικό κράτος τους εξασφάλισε περίθαλψη αλλά και το κτίσιμο του χωριού όπου θα στεγάζονταν. Απέκτησαν δικαίωμα εργασίας και διέδωσαν την ελληνική παράδοση σε ξένη χώρα. Σήμερα μένουν 1560 περίπου άτομα από τους οποίους μόνο 300 (ίσως και λιγότεροι). Οι υπόλοιποι επαναπατρίσθηκαν όταν ηρέμησαν τα πράγματα. Ο δήμαρχος του χωριού είναι Έλληνας. Η μορφή του Νίκου Μπελογιάννη δεσπόζει στο δημαρχείο του χωριού.

Στην Αμαλιάδα το ξενοδοχείο του πατέρα του (στη συμβολή των οδών Καλαβρύτων και Ερμού, πάνω από την ¨Κάβα Κινινή¨) παραμένει κλειστό. Αναφέρθηκε κάποτε από πολιτικό πρόσωπο πως θα γίνονταν μουσείο.
Η Αμαλιάδα έχει δώσει το όνομά του σε μία πλατεία πίσω από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη.
Κάθε χρόνο, την ημέρα που ¨έπεσε¨, κάποιο πολιτικό πρόσωπο από το χώρο της Αριστεράς (ΚΚΕ) έρχεται να τιμήσει τη μνήμη του.
Έγινε κινηματογραφική ταινία με τίτλο :« Ο άνθρωπος με το γαρίφαλο». Το προσωνύμιο αυτό του δόθηκε γιατί κατά τη διάρκεια της πολύκροτης δίκης του, είχε μόνιμα στο πέτο του σακακιού του ένα γαρίφαλο.
***

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Τις πληροφορίες τις πήρα από τα ¨Ιστορικά¨ της εφημερίδας ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΊΑ, από την εγκυκλοπαίδεια ΔΟΜΗ (ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ) και φωτογραφίες από το Διαδίκτυο.

***